Gamma-Glutamil Transferaz veya kısaca GGT testi; kandaki GGT enziminin miktarını belirler. Bu enzim çoğunlukla karaciğerde bulunur. Testin amacı çeşitli karaciğer ve safra yolu hastalıklarını tespit etmektir. Özellikle yüksek GGT seviyeleri karaciğer hasarı ve safra yolu tıkanıklığını işaret edebilir. Bu gibi durumlar sıklıkla ciddi sağlık sorunlarına bağlıdır. Ayrıca kalp yetmezliği veya bazı ilaçlar da GGT değerlerini artırabilir. Düşük seviyeler genel olarak sağlık için endişe verici değildir ve karaciğerin sağlıklı olduğunu gösterir. Bu test genellikle diğer karaciğer fonksiyon testleriyle birlikte değerlendirilir.
Yüksek GGT seviyelerine ne sebep olur?
Yüksek GGT seviyelerine yol açan faktörler çeşitli sağlık durumlarıyla ilişkilidir. Öncelikle karaciğer hastalıkları GGT seviyelerinin artmasında etkilidir. Bu hastalıklar arasında hepatit siroz ve karaciğer kanseri bulunur. Özellikle safra kanalı tıkanıklığı enzim seviyelerinde önemli bir yükselişe neden olur. Ayrıca GGT seviyeleri karaciğerdeki alkali fosfataz ile paralel olarak yükselebilir. Kronik alkol tüketimi de karaciğerde GGT üretimini teşvik eder ve bu GGT seviyelerinin yükselmesine yol açar. Ancak sosyal içme genellikle bu enzim seviyelerinde büyük bir artışa sebep olmaz.
Aşağıda yüksek GGT seviyelerine yol açabilecek diğer koşullar listelenmiştir:
- Alkol Dışı Yağlı Karaciğer Hastalığı (NAFLD): Obezite ve metabolik sendrom gibi durumlarla ilişkilidir.
- İlaç Kullanımı: Özellikle antikonvülzanlar barbitüratlar ve kardiyovasküler ilaçlar gibi çeşitli ilaçlar GGT seviyelerini önemli ölçüde artırabilir.
- Pankreas Hastalığı: Pankreatit gibi durumlar da orta derecede yükselmelere neden olabilir.
- Diğer Koşullar: Miyokard enfarktüsü, KOAH, böbrek yetmezliği, diyabet ve hipertiroidi gibi durumlar GGT seviyelerinde artışa yol açabilir.
- Obezite ve Metabolik Sendrom: Bu durumlar yağlı karaciğer veya diğer metabolik bozukluklar nedeniyle GGT seviyelerinin artmasına neden olabilir.
GGT kan testi nasıl yapılır?
GGT kan testi karaciğer ve safra yolu hastalıklarının tespitinde kullanılan önemli bir testtir. Testin yapılabilmesi için öncelikle hastanın bazı hazırlıklar yapması gereklidir. Hastalar testten önce en az sekiz saat aç kalmalıdır. Açlık durumu besinlerin GGT düzeyleri üzerindeki etkisini ortadan kaldırarak sonuçların güvenilirliğini artırır. Ayrıca alkol tüketimi GGT düzeylerini geçici olarak yükseltebileceği için hastalar testten en az yirmi dört saat önce alkol kullanımından kaçınmalıdır.
Hazırlık Aşamaları:
- En az 8 saat açlık
- Test öncesi 24 saat alkol tüketmeme
Kan alma işlemi sırasında hasta genellikle oturma pozisyonunda olur ve bir sağlık çalışanı tarafından kolundaki damarlar incelenir. Seçilen damar üzerindeki bölge antiseptik bir solüsyon ile temizlenir. Bu enfeksiyon riskini azaltmak için yapılır. Ardından steril bir iğne damara yerleştirilir ve gerekli kan miktarı özel bir toplama tüpüne çekilir. Bu işlem esnasında hasta hafif bir rahatsızlık hissedebilir.
Kan Alma Adımları:
- Oturma pozisyonunda kan alınır
- Antiseptik ile temizlik
- Steril iğne ile damardan kan alma
Kan örneği alındıktan sonra iğne çıkarılır ve kanama olasılığına karşı delinme bölgesine basınç uygulanır. Toplanan kan örneği daha sonra detaylı analiz için laboratuvara gönderilir. Laboratuvarda GGT enziminin aktivitesi ölçülür. Test sonuçları genellikle bir veya iki gün içinde hazır olur.
İlaçlar GGT seviyelerini etkileyebilir mi?
Gama-Glutamil Transferaz yani GGT seviyeleri çeşitli ilaçlar tarafından etkilenebilir. Bu durum ilaçların karaciğer üzerindeki etkilerini yansıtır. Özellikle anti-seizure ilaçları karaciğer enzimlerini aktive ederek GGT değerlerinde artışa neden olur. Bu ilaçlar arasında;
- Fenitoin
- Fenobarbital
- Karbamazepin
yer alır. Bu ilaçlar karaciğerde metabolize oldukları için karaciğerin stres altında olduğunun bir göstergesi olabilir. Ayrıca kilo verme ilaçları metabolik iyileşmeler sağlayarak karaciğer yağını azaltır ve dolayısıyla GGT seviyelerinde düşüşe yol açar. Bu kategoride en bilinen ilaç liraglutiddir. Tiroid hormonları da GGT üzerinde etkilidir. Özellikle hipertiroidizm durumunda yüksek tiroid hormonları GGT seviyelerini artırabilir. Bu tiroid hormonlarının karaciğer metabolizması üzerindeki etkilerinden kaynaklanır.
Diğer ilaçlar ve bazı takviyeler de GGT değerlerini değiştirebilir. Örneğin uzun süreli alkol kullanımı GGT değerlerini artırabilirken bazı antipsikotik ilaçlar ve yüksek doz vitaminler de benzer etkiler gösterebilir. Bu tür değişiklikler genellikle ilaçların veya maddelerin karaciğer üzerinde yarattığı oksidatif stres veya doğrudan hasarla ilişkilidir.
Alkol GGT seviyelerini nasıl etkiler?
Alkol tüketimi GGT seviyeleri üzerinde belirgin bir etkiye sahiptir. GGT vücuttaki antioksidan glutatyon metabolizmasında kritik bir enzimdir ve alkol bu enzimin aktivitesini artırarak kandaki seviyelerini yükseltir. Kronik alkol kullanımı karaciğerdeki metabolik süreçleri etkiler ve GGT üretimini tetikler. Aşağıdaki maddeler alkolün GGT üzerindeki etkilerini açıklamaktadır:
- Karaciğer Hasarı ve İltihabı: Alkolün metabolizması sonucu karaciğerde meydana gelen hasar GGT üretimini artırır. Karaciğer hücrelerinin stresli ve hasarlı olması GGT’nin kan dolaşımına salınmasını sağlar.
- Oksidatif Stres: Alkol karaciğerde oksidatif stresi tetikler ve bu durum GGT’nin artmasına yol açar. Alkol glutatyon rezervlerini tüketerek karaciğeri daha fazla GGT üretmeye teşvik eder.
- GGT Sentezinin İndüksiyonu: Alkol karaciğerdeki GGT sentezini artırır. Bu detoksifikasyon ve onarım mekanizmalarına karşı karaciğerin verdiği yanıtla ilişkilidir.
Alkol tüketimi ve GGT seviyeleri arasındaki ilişki kronik alkol kullanımını ve alkolle ilişkili karaciğer hastalıklarını belirlemek için klinik ortamlarda değerlendirilir. Bu durum GGT’nin alkol tüketimi ile doğrudan ilişkili olduğunu göstermektedir. Dolayısıyla yüksek GGT seviyeleri özellikle düzenli alkol tüketimi olan bireylerde göz önünde bulundurulmalıdır.
Yüksek GGT’nin belirtileri nelerdir?
Yüksek GGT seviyeleri çeşitli sağlık problemlerini işaret edebilir. Bu belirtiler genellikle vücudun farklı sistemlerini etkileyerek çeşitlenir:
Karaciğer ve Safra Sistemi:
- Cilt ve gözlerde sararma
- Kaşıntı
- Koyu renkli idrar
- Soluk dışkı
- Sağ üst kadranda karın ağrısı
Bu semptomlar safra kanalı tıkanıklığı veya karaciğer hastalığı gibi sorunların belirtileri olabilir. Özellikle karaciğer hasarında GGT düzeylerinin yükselmesi gözlenir.
Kardiyovasküler Sorunlar:
- Göğüs ağrısı
- Nefes darlığı
- Kalp yetmezliği veya felç riski
Yüksek GGT düzeyleri kardiyovasküler hastalıklarla güçlü bir bağlantıya sahiptir. Arteriyel plak oluşumunu teşvik ederek arterioskleroza yol açabilir ve bu durum kalp krizi veya felç riskini artırır.
Metabolik Sendrom ve Diyabet:
- Obezite
- Yüksek tansiyon
- Yüksek kan şekeri seviyeleri
- Anormal kolesterol seviyeleri
Bu semptomlar metabolik sendromla ilişkilidir ve tip 2 diyabet gelişim riskini artırabilir.
Sistemik Enflamasyon:
- Kronik yorgunluk
- Genel halsizlik
- Kronik inflamatuar durumlar
Yüksek GGT seviyeleri sistemik inflamasyon ile ilişkilendirilmiştir ve çeşitli kronik hastalıkların belirtilerini şiddetlendirebilir.
Böbrek Hastalığı:
- Yorgunluk
- İdrara çıkma düzeninde değişiklikler
- Alt ekstremitelerde şişlik
Bunlar kronik böbrek hastalığının başlangıcını işaret edebilir.
Nörolojik ve Bilişsel Bozukluklar:
- Hafıza kaybı
- Kafa karışıklığı
- Konsantrasyon güçlüğü
Yüksek GGT nörolojik ve bilişsel sorunların riskini artırabilir. Bu belirtiler vücuttaki yüksek GGT seviyelerinin çeşitli sistemlere olan etkilerini gösterir.
Doç.Dr.İsmail SERT, Ege Üniversitesi, Tıp fakültesi’nden mezun olduktan sonra Tepecik Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Genel Cerrahi kliniğinde uzmanlık eğitimini tamamladı. Uzmanlık Eğitimi sırasında 6 ay süreyle İsviçre, Cenevre Üniversitesi Hastanesi’ nde pankreas adacık hücre nakli, karaciğer nakli ve böbrek nakli, karaciğer pankreas cerrahisi konularında eğitim aldı.
