Aspartat Aminotransferaz (AST)

Aspartat aminotransferaz (AST) vücuttaki bazı organlarda bulunan ve amino asit metabolizmasında rol oynayan önemli bir enzimdir. Özellikle karaciğer, kalp, kaslar, böbrekler ve beyinde bulunur. Bu enzim enerji üretimi için gerekli bazı döngülere katılarak metabolizmanın sağlıklı işlemesini sağlar. AST seviyelerinin kanda yükselmesi bu dokulardan birinde hasar olabileceğini gösterebilir. Bu yüzden AST testi özellikle karaciğer hastalıklarının tanı ve takibinde önemli bir biyokimyasal parametredir. AST düzeyleri genel karaciğer sağlığı hakkında bilgi verir ve hastalıkların seyrini izlemek için sıklıkla kullanılır.

Aspartat Aminotransferaz (AST) Nedir?

Aspartat aminotransferaz (AST) diğer bir adıyla SGOT olarak bilinir ve vücutta amino asit metabolizması ile üre ve trikarboksilik asit döngüleri gibi temel biyokimyasal süreçlerde yer alan bir enzimdir. Aspartat ile α-ketoglutarat arasında α-amino grubunun aktarımını katalize eden AST çeşitli dokularda bulunur; başta karaciğer, kalp ve kaslar olmak üzere böbrekler, beyin ve kırmızı kan hücrelerinde de mevcuttur. Kan testlerinde AST seviyelerinin yüksekliği genellikle karaciğer hasarını işaret eder. AST’nin varlığı ve işlevi 1954 yılında Arthur Karmen ve ekibi tarafından tanımlanmıştır ve bu tarihten itibaren karaciğer sağlığının değerlendirilmesinde önemli bir biyokimyasal belirteç olarak kullanılmaktadır.

AST Nedenleri Nelerdir?

Aspartat aminotransferaz (AST) çeşitli dokularda yer alan ve hücre hasarı durumlarında kana salınarak seviyesi yükselen bir enzimdir. Kandaki AST değerlerinin yüksek çıkmasının farklı nedenleri bulunmaktadır. Bu durum özellikle karaciğer kas dokusu ve diğer bazı organlardaki hasarlardan kaynaklanabilir. AST seviyelerinin yüksekliğine yol açan başlıca etmenler şu şekilde sıralanabilir:

Karaciğer Hastalıkları:

• Hepatit
• Siroz
• Alkolik karaciğer hastalığı
• Alkol dışı yağlı karaciğer hastalığı
• Karaciğer tümörleri

Kas Hastalıkları:

• Miyokard infarktüsü
• Miyopati
• Rabdomiyoliz
• Hemoliz
• Kırmızı kan hücrelerinin yıkımı

Pankreas Hastalıkları:

• Pankreatit

Böbrek Hastalıkları:

• Akut böbrek hasarı

Tiroid Hastalıkları

• Hiperteroidizm

Akciğer Hastalıkları

• Pulmoner emboli

Sindirim Sistemi Hastalıkları:

• Çölyak hastalığı
• Enfeksiyonlar
• Sepsis
• Enfektif mononükleoz

İlaçlar ve Toksinler:

• İlaç kaynaklı karaciğer hasarı
• Zehirli kimyasallar

Endokrin Hastalıklar:

• Kontrolsüz diyabet

Diğer Nedenler:

• Aşırı egzersiz
• Isı çarpması

AST yüksekliği her zaman ciddi bir sağlık sorununa işaret etmeyebilir; bazı durumlarda geçici olarak da yükselebilir. Özellikle yoğun egzersiz sonrası AST seviyelerinde geçici artışlar görülebilir ve bu durum herhangi bir tedavi gerektirmez. Ancak AST seviyelerindeki sürekli yükselmeler altta yatan bir sağlık probleminin işareti olabilir ve bu durumda doktor değerlendirmesi önem taşır.

AST Seviyeleri Ne Kadar Yaygındır?

AST seviyeleri genel popülasyon ve farklı hasta gruplarında değişiklik gösterebilir. Yapılan geniş kapsamlı araştırmalara göre yüksek AST seviyeleri belirli demografik ve sağlık durumlarına bağlı olarak daha sık gözlemlenmektedir. Örneğin yaşla birlikte AST seviyelerinde bir artış eğilimi görülürken erkeklerin AST düzeyleri genellikle kadınlara kıyasla daha yüksektir. Ayrıca COVID-19 gibi enfeksiyon hastalıkları da AST yükselmelerine neden olabilmektedir.

Yüksek AST seviyelerinin yaygın olduğu durumlar:

• Genel popülasyon
• COVID-19 hastaları
• İleri yaş grupları
• Erkek bireyler
• Karaciğer hastalıkları olanlar
• Kardiyovasküler hastalıkları olanlar

AST seviyeleri doku hasarına ve özellikle karaciğer sağlığına dair önemli bilgiler sunar. Karaciğer hastalıklarında AST seviyelerindeki yükselme genellikle metabolik işlev bozuklukları ve fibrozis gelişimi ile ilişkilidir. Bunun yanı sıra AST/ALT oranındaki artış kalp-damar sağlığı üzerinde bir risk göstergesi olabilir. AST ölçümlerinin klinik önemi bireyin yaş, cinsiyet ve genel sağlık durumu göz önünde bulundurularak daha doğru değerlendirilebilir. Bu nedenle AST seviyelerinin yorumlanmasında spesifik referans aralıklarının kullanımı tanı ve tedavi süreçlerinde sağlık uzmanlarına önemli rehberlik sağlar.

AST Oluşum Süreci Nasıldır?

Aspartat aminotransferaz (AAT) hücre içinde karmaşık bir dizi işlemle sentezlenir ve olgunlaşır. Sentez süreci hücre çekirdeğindeki genetik materyalden başlar ve aktif enzim formuna ulaşana kadar bir dizi adımı içerir.

• Gen transkripsiyonu: Hücre çekirdeğinde başlar, mRNA’ya dönüşüm gerçekleşir
• İki izoform: Sitoplazmada GOT1, mitokondride GOT2
• mRNA işlenmesi: İstemeyen intronlar çıkarılır
• Olgun mRNA aktarımı: Çekirdekten sitoplazmaya taşınır
• Çeviri süreci: Ribozomlarda mRNA, polipeptit zincirine çevrilir
• Mitokondriye aktarma: GOT2 için sinyal dizisi ile yönlendirme yapılır
• Kıvrılma ve koenzim bağlanması: Üç boyutlu yapıyı kazanır, piridoksal fosfat ile bağlanır
• Dimerleşme: İki alt birim birleşerek aktif enzim formunu oluşturur

Bu sentez aşamalarının her biri hücre içinde AAT’nin işlevselliğini sağlamak ve metabolik süreçlerin düzenli bir şekilde işlemesi için dikkatle düzenlenmiştir. Sitozolik ve mitokondriyal izoformların her ikisi de farklı işlevlerle özelleşmiştir bu da hücre içi enerji üretimi ve amino asit döngüsünün devamlılığı açısından kritik önem taşır.

AST Yüksekliği Belirtileri Nelerdir?

AST karaciğer, kalp, kaslar ve böbrek gibi hayati organlarda bulunan önemli bir enzimdir. Kan testlerinde yüksek AST seviyeleri bu organlardan birinde meydana gelen hasarın veya hastalığın göstergesi olabilir. Altta yatan sağlık sorununa göre yüksek AST seviyelerinin belirtileri farklılık gösterebilir.

Karaciğerle İlgili Belirtiler:

• Sürekli yorgunluk
• Ciltte ve gözlerde sararma
• Sağ üst karında ağrı
• Mide bulantısı ve kusma
• Koyu renkli idrar
• Soluk renkli dışkı
• Karında veya bacaklarda şişkinlik
• Sebepsiz kaşıntı

Kalple İlgili Belirtiler:

• Göğüste baskı veya sıkışma hissi
• Fiziksel efor olmadan nefes darlığı
• Soğuk, nemli terleme
• Mide bulantısı, bazen kusma ile

Baş dönmesi veya bayılma

Kaslarla İlgili Belirtiler:

• Kas güçsüzlüğü
• Kas ağrısı veya sızısı
• Kaslarda şişlik
• Koyu idrar

Böbreklerle İlgili Belirtiler:

• Bacaklar veya ayaklarda şişkinlik
• Dinlenmeyle geçmeyen yorgunluk
• İdrar yapmada değişiklik
• Akciğerlerde sıvı birikimine bağlı nefes darlığı

Yüksek AST seviyeleri tek başına spesifik bir hastalığı belirlemek için yeterli olmayabilir ancak doku hasarının önemli bir işaretidir. AST yüksekliği durumunda hangi organın etkilendiğini tespit etmek için diğer test ve incelemeler gereklidir. Sağlık uzmanları bu değerlerin neden yükseldiğini anlamak ve uygun tedaviye başlamak için ayrıntılı bir değerlendirme yapar.

AST Nasıl Teşhis Edilir?

Aspartat aminotransferaz (AST) çeşitli klinik yöntemlerle teşhis edilir ve farklı hastalıkların belirlenmesine yardımcı olur. AST ölçümü kan testiyle yapılır ve elde edilen sonuçlar karaciğerin sağlık durumunu değerlendirmede temel bir referans sağlar. AST’nin yüksek seviyelerde olması karaciğer veya diğer organlardaki hücre hasarına işaret edebilir. AST seviyelerinin yorumlanmasında kullanılan bazı yöntemler klinik pratikte teşhisin doğruluğunu artırır:

• Karaciğer Hastalıkları
• Alkol Kaynaklı Karaciğer Hastalığı
• Alkol Dışı Yağlı Karaciğer Hastalığı (NAFLD)
• Kas Hastalıkları
• Yoğun Fiziksel Egzersiz

AST/ALT oranı AST düzeylerini yorumlamak için kullanılan önemli bir kriterdir. Bu oranın 2’nin üzerinde olması alkol kaynaklı karaciğer hasarını düşündürürken; alkol dışı yağlı karaciğer hastalığında ise 1’in altında olması daha olasıdır. Buna ek olarak AST’nin referans aralığını aşan seviyelerde yükselmesi akut viral hepatit veya toksinlere bağlı karaciğer hasarını gösterebilir. Karaciğerdeki hasarın derecesi AST seviyesinin ne kadar yüksek olduğuyla ilişkilendirilir ve bu sayede hasarın şiddeti hakkında bilgi verir.

AST her ne kadar karaciğer sağlığının önemli bir göstergesi olsa da bu enzim sadece karaciğerde bulunmaz; kalp kaslar ve böbrek gibi diğer dokularda da mevcuttur. Bu nedenle yüksek AST seviyelerinin kaynağını belirlemek için diğer klinik verilerle birlikte değerlendirme yapılması doğru teşhis açısından kritik önem taşır.

AST Seviyesi Nasıl Tedavi Edilir?

Aspartat aminotransferaz (AST) seviyesi belirli enzim inhibitörleri ile düşürülebilir ve bu süreç çeşitli kimyasal bileşiklerin etkinliğine dayanır. AST aktivitesini engelleyerek karaciğer hastalıkları gibi durumlarda yüksek enzim seviyelerinin zararlı etkileri azaltılabilir. Bu tedavi yöntemleri arasında bazı özel inhibitörler öne çıkar:

• Gostatin
• Aminooksi Asetik Asit (AOAA)
• Hidrazinosuksinik Asit
• Ksanturenik Asit-β-Glukozid

Bu inhibitörler AST’nin aktif bölgesine bağlanarak veya enzimin temel kofaktörleri ile etkileşimde bulunarak çalışır. Böylece AST enzimi, aspartat ve α-ketoglutarat arasındaki transaminasyon reaksiyonunu gerçekleştiremez ve AST aktivitesi azalır. Özellikle karaciğer hastalıklarında kullanılan bu inhibitörler yüksek AST seviyesinin vücuda verdiği zararı hafifletme potansiyeline sahiptir. Klinik uygulamalarda bu inhibitörlerin etkisini ve güvenliğini sağlamak adına daha fazla araştırma yapılması gerekmektedir; böylece hastalara daha spesifik ve yan etkileri azaltılmış tedavi seçenekleri sunulabilir.

AST Yüksekliğinin Komplikasyonları Nelerdir?

Aspartat aminotransferaz (AST) seviyelerinin yüksekliği çeşitli organ ve dokulardaki olası hasarı veya hastalıkları gösterebilir. AST yüksekliği özellikle karaciğer, kas, kalp ve bazı sistemik rahatsızlıklardan kaynaklanabilir. Bu enzim seviyesindeki artış vücuttaki doku yıkımına veya inflamasyona işaret edebilir. İşte AST yüksekliğine neden olan bazı başlıca sağlık sorunları:

• Karaciğer hastalıkları
• Kas hastalıkları
• Kalp rahatsızlıkları
• Hemolitik anemi
• Pankreas rahatsızlıkları
• İlaçlar ve toksinlere maruz kalma
• Tiroid hastalıkları
• Çölyak hastalığı
• Aşırı fiziksel aktivite
• Obezite ve metabolik sendrom
• Wilson hastalığı
• Otoimmün hepatit
• Bazı enfeksiyonlar
• Safra yolu tıkanıklığı
• İskemik hepatit
• Genetik bozukluklar
• Kanserler

• Diyabet mellitus
• Hipotiroidizm
• Sepsis

AST yüksekliği yalnızca tek bir nedene bağlı olarak ortaya çıkmayabilir. Birden fazla risk faktörü veya hastalık durumu aynı anda AST seviyelerini artırabilir. Bu nedenle AST değerinin yüksek çıkması durumunda detaylı bir değerlendirme yapılması özellikle altta yatan hastalık veya hasarın tespiti açısından önemlidir. Bu durumlar uzman hekimler tarafından incelenerek tedavi stratejilerinin belirlenmesini gerektirir. AST değerlerinin düzenli takibi özellikle karaciğer ve ilgili organ sağlığı açısından büyük önem taşır.

AST Tedavisi Ne Zaman Yapılamaz?

Aspartat aminotransferaz (AST) seviyelerinin yüksek olduğu durumlarda tedavi seçenekleri değerlendirilirken bazı özel durumlar ve kontraendikasyonlar dikkate alınmalıdır. Özellikle karaciğer veya kas hasarı ile ilişkili olan yüksek AST düzeylerinde tedaviye başlanmadan önce bu risk faktörlerine dikkat edilmelidir. Statin ve abirateron asetat gibi ilaçların kullanımı karaciğer sağlığına olumsuz etkileri nedeniyle belirli hastalarda sınırlandırılmalıdır.

Statin tedavisinin kontrendike olduğu durumlar:

• Aktif karaciğer hastalığı olanlar
• Sürekli açıklanamayan transaminaz yüksekliği yaşayanlar
• İlaç etkileşim riski taşıyanlar

Abirateron asetat tedavisinin sakıncalı olduğu durumlar:

• Ağır karaciğer yetmezliği olan hastalar
• Kalp yetmezliği veya hipertansiyon gibi kardiyovasküler sorunları olanlar

Genel olarak dikkat edilmesi gereken durumlar ise tedavi sürecinde karşılaşılabilecek açıklanamayan AST yükselmeleri ve bu yükselmelerin altta yatan ciddi bir karaciğer hastalığından kaynaklanıp kaynaklanmadığının araştırılmasıdır. Bu nedenle yüksek AST seviyesi ile ilişkilendirilebilecek ilaçların kullanımında ve tedavi planlamasında olası hepatotoksisite risklerini en aza indirmek amacıyla düzenli karaciğer fonksiyon testleri yapılmalı ve hastalar yakından izlenmelidir. AST yüksekliği tedavi sürecinde doğru şekilde yönetildiğinde hastaların karaciğer ve genel sağlığı daha güvenli bir şekilde korunabilir.

AST İyileşme Süreci Nasıldır?

Ameliyat sonrası AST seviyelerinin izlenmesi hastanın iyileşme süreci ve olası komplikasyonların önceden belirlenmesi açısından kritik önemdedir. Karaciğer rezeksiyonu gibi büyük cerrahi girişimlerden sonra ilk günlerde AST seviyesinin yükselmesi komplikasyon riski taşıyan hastaların tanımlanmasına yardımcı olabilir. AST düzeyinin normalin üstünde seyretmesi karaciğer işlev bozukluğu, kalp hasarı veya dokusal yaralanmalarla ilişkili olabilir. Bu nedenle sağlık profesyonelleri AST ölçümlerine dikkatle odaklanmalıdır.

Yüksek AST seviyeleri çeşitli durumları işaret edebilir:

• Karaciğer hasarı
• Kalp hasarı
• Kas dokusu yaralanmaları

Karaciğer yetmezliği riskini öngörmek için ameliyat sonrası AST izlemine büyük önem verilir. AST değerleri 260 U/L’yi aştığında karaciğer yetmezliği gelişme ihtimali belirgin hale gelir ve erken müdahale gerekliliği doğar. Bu durum ameliyat sonrası hızlı ve etkili değerlendirme sürecinin vazgeçilmez bir parçası olarak kabul edilir.

Kalp cerrahisi gibi kalp-damar operasyonlarında AST’nin yükselmesi hem erken dönemde hem de ilerleyen dönemde ölüm oranlarıyla bağlantılı bulunmuştur. Bu nedenle AST izlemeleri sadece karaciğerle sınırlı kalmayıp kalp sağlığını da değerlendirmek açısından önem taşır.

AST seviyelerinin düzenli takibi sadece mevcut risklerin saptanması için değil aynı zamanda iyileşme sürecinin sağlıklı bir şekilde devam ettiğinin gözlemlenmesi için de değerli bilgiler sağlar. Sağlık uzmanları AST izleme sonuçlarına göre hasta bakımını gerektiği şekilde yönlendirebilir.

AST Seviyesi Nasıl Önlenir?

AST seviyesinin düşürülmesi çeşitli inhibitörler ve tedavi yöntemleri kullanılarak mümkündür. AST inhibitörleri enzimin aktivitesini azaltarak hücresel metabolizma üzerinde etkiler oluşturur. Bu inhibitörler farklı mekanizmalarla AST’yi engeller ve metabolik süreçlere müdahale eder. Yaygın olarak araştırılan inhibitörler şunlardır:

• Aminooksiasetik Asit (AOAA)
• Hidrazinosuksinik Asit
• Gostatin

Bu inhibitörler hücresel enerji döngüsünde değişiklikler yaparak AST aktivitesini sınırlar. AST seviyesinin düşürülmesi özellikle kanser ve nörolojik hastalıklarda farklı terapötik avantajlar sunabilir. Örneğin AST’nin inhibe edilmesi, enerji metabolizmasını yavaşlatarak kanser hücrelerinin büyümesini baskılayabilir. Bu durum özellikle metabolizması hızla artan tümör hücrelerinde etkin bir yöntem olarak dikkat çeker.

Nörolojik hastalıklarda ise AST seviyesinin azaltılması beyindeki belirli nörotransmitter seviyelerini etkileyebilir. AST inhibitörleri gamma-aminobütirik asit (GABA) gibi önemli nörotransmitterlerin düzeylerini dengeleyerek nörolojik tedavi sürecine katkıda bulunabilir. Özellikle AOAA gibi inhibitörlerin GABA seviyelerinde değişim sağlayarak nörolojik bozuklukların tedavisinde kullanılma potansiyeli incelenmektedir.

Doç. Dr. İsmail Sert

Doç.Dr.İsmail SERT, Ege Üniversitesi, Tıp fakültesi’nden mezun olduktan sonra Tepecik Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Genel Cerrahi kliniğinde uzmanlık eğitimini tamamladı. Uzmanlık Eğitimi sırasında 6 ay süreyle İsviçre, Cenevre Üniversitesi Hastanesi’ nde pankreas adacık hücre nakli, karaciğer nakli ve böbrek nakli, karaciğer pankreas cerrahisi konularında eğitim aldı.