Sarılık, kan dolaşımında bilirubin adlı maddenin aşırı birikmesi sonucu göz beyazı ve derinin sararmasıyla ortaya çıkar. Genellikle bir hastalık olarak bilinse de tıbben bir belirti sayılır. Ayrıca pek çok organ sistemi bozukluğu bu duruma yol açabilir. İlk olarak, bu belirti karaciğer, safra yolları veya pankreas gibi organların sorunlarından kaynaklanabilir. İkinci olarak, sarılığın birçok farklı belirtisi bulunur ve hastalığın altında yatan nedene göre değişiklik gösterebilir. Ancak sarılık teşhisi, genellikle gözle görülür şekilde deride ve gözlerdeki renk değişikliğiyle belirlenir.
| Tanım | Sarılık, kanda yüksek seviyede bilirubin birikmesi sonucu ciltte, göz aklarında ve mukoz membranlarda sarı renklenme ile karakterize bir durumdur. |
| Nedenleri | Karaciğer hastalıkları (hepatit, siroz), safra kanallarının tıkanması (safra taşları, tümörler), hemolitik anemiler, yenidoğan sarılığı, bazı ilaçlar. |
| Belirtiler | Cilt ve gözlerde sararma, koyu renkli idrar, soluk dışkı, kaşıntı, yorgunluk, bulantı, kusma, karın ağrısı, iştahsızlık. |
| Tanı Yöntemleri | Kan testleri (bilirubin, karaciğer fonksiyon testleri), ultrason, manyetik rezonans kolanjiyopankreatografi (MRCP), endoskopik retrograd kolanjiyopankreatografi (ERCP), karaciğer biyopsisi. |
| Türleri | Prehepatik (karaciğer öncesi, örn. hemolitik anemi), hepatik (karaciğer kaynaklı, örn. hepatit), posthepatik (karaciğer sonrası, örn. safra yolu tıkanıklığı). |
| Tedavi Yöntemleri | Altta yatan nedene bağlıdır; safra taşı varsa cerrahi müdahale, enfeksiyon varsa antiviral veya antibiyotik tedavi, hemolitik anemi durumunda kan transfüzyonu. Yenidoğan sarılığında fototerapi. |
| Komplikasyonlar | Kronik karaciğer hasarı, karaciğer yetmezliği, safra yollarında ciddi tıkanıklık durumunda enfeksiyon (kolanjit), beyin hasarı (yenidoğan sarılığında kernikterus). |
| Risk Faktörleri | Kronik karaciğer hastalıkları, viral hepatitler (A, B, C), alkol kullanımı, safra taşı oluşumu, hemolitik anemiler, bazı ilaçlar ve toksinler. |
| Prognoz | Altta yatan nedenin tedavisine bağlıdır; geçici ve tedavi edilebilir durumlar olabileceği gibi, karaciğer yetmezliği gibi ciddi sonuçlar da doğurabilir. |
| Korunma Yöntemleri | Hepatit aşıları, aşırı alkol tüketiminden kaçınma, sağlıklı beslenme, düzenli sağlık kontrolleri, toksinlerden ve zararlı ilaçlardan kaçınma. |
Sarılık Hastalığı Nedir?
Sarılık, kandaki bilirubin maddesinin artması sonucu cilt ve gözlerdeki sarımsı renkte bir değişiklik olarak tanımlanır. Hemoglobin molekülünün parçalanması sonucu oluşan bilirubin, karaciğer tarafından işlenir ve safra yoluyla atılır. Fakat bu süreçte bir aksama olursa bilirubin birikir ve sarılık gelişir.
Sarılığın nedenleri şunlardır:
- Karaciğer hastalıkları: Hepatit, siroz gibi hastalıklar bilirubin işlenmesini engelleyebilir.
- Safra yolları tıkanıklıkları: Safra kanallarındaki taş veya tümörler bilirubinin atılmasını zorlaştırabilir.
- Kan hastalıkları: Anemi gibi durumlar kırmızı kan hücrelerinin yıkımını hızlandırabilir.
Sarılık hem yetişkinlerde hem de yenidoğanlarda görülebilir. Yenidoğanlarda sık rastlanan bu durum genellikle kendi kendine geçer fakat yetişkinlerdeki sarılık altta yatan ciddi bir hastalığın belirtisi olabilir. Tedavi, sarılığa yol açan nedenin belirlenmesi ve bu nedene yönelik tedavi planının uygulanmasıyla gerçekleşir. Bu nedenle sarılık belirtileri görüldüğünde tıbbi yardım almak önemlidir.
Sarılığın Oluşma Nedenleri
Bu durumun birçok farklı nedeni olabilir ve her biri farklı bir sağlık sorununun belirtisi olabilir. Öncelikle karaciğerin işlevini yerine getirememesi, sarılığın başlıca nedenlerinden biridir. Karaciğer, kırmızı kan hücrelerini parçalayarak bilirubini işlemekte zorlandığında, bilirubin vücutta birikir ve sarılık oluşur.
Ayrıca safra yollarının tıkanması da önemli bir nedendir. Safra taşları, safra yolu tümörleri veya enfeksiyonlar safra akışını engelleyebilir ve bu durum bilirubin birikimine yol açar. Pankreas tümörleri de safra yolunu tıkayarak sarılığa neden olabilir. Hemolitik anemiler, kırmızı kan hücrelerinin normalden hızlı bir şekilde parçalanmasına neden olarak bilirubin üretimini artırır.
Bunların dışında yenidoğanlarda fizyolojik adaptasyon süreci de sarılığa yol açabilir. Yenidoğan bebeklerin karaciğerleri bilirubini tam olarak işleyemez ve geçici bir sarılık oluşabilir. Enfeksiyonlar, özellikle hepatit virüsleri, karaciğerin işlevini bozarak sarılığa neden olabilir.
Sarılığın yaygın nedenleri şunlardır:
- Karaciğer hastalıkları (hepatit, siroz, karaciğer tümörleri)
- Safra yolu tıkanıklıkları (safra taşları, tümörler)
- Hemolitik anemiler
- Yenidoğanlarda fizyolojik adaptasyon
- Enfeksiyonlar (hepatit virüsleri)
- Otoimmün bozukluklar
- Aşırı alkol tüketimi
- Bazı ilaçların yan etkileri
- Genetik hastalıklar (orak hücreli anemi gibi)
Sonuç olarak sarılığın nedeni, tedavi planının belirlenmesinde önemli bir rol oynar.
Sarılığın Belirtileri Nelerdir?
Sarılık, göz akında ve ciltte görülen sarı renk değişikliğiyle en belirgin hale gelir. Bunun dışında pek çok farklı belirtiyle de kendini gösterebilir. Bu belirtiler, hastalığın şiddetine ve altta yatan sebebe göre değişiklik gösterebilir. Genellikle ortaya çıkan belirtiler şunlardır:
- Gözlerin beyaz kısmında ve ciltte sararma
- Cilt renginde değişiklik
- Ateş ve titreme
- Koyu renkli idrar
- Soluk ya da kil rengi dışkı
- Kaşıntı
Ayrıca bazı durumlarda kilo kaybı, karın ağrısı, kusma ve grip benzeri semptomlar da görülebilir.
- Halsizlik ve yorgunluk
- İştah kaybı
- Bulantı ve kusma
- Karın ağrısı
- Ateş
Bu belirtiler, sarılığın ilerlemesiyle birlikte daha belirgin hale gelir ve hastanın yaşam kalitesini düşürebilir.
Sarılık Tanısı Nasıl Konulur?
Sarılık tanısı koymak için doktorlar, hastanın fizik muayene bulguları ve kan testi sonuçlarını dikkate alır. İlk olarak, kan testleri ile kanda ve idrarda bilirubin seviyeleri ölçülür. Ayrıca karaciğer fonksiyonlarını değerlendirmek için testler yapılır. Bu testler, altta yatan olası hastalıkları belirlemek için gereklidir.
Doktor, sarılığa yol açan hastalığı tespit etmek amacıyla bazı ileri radyolojik görüntüleme yöntemleri isteyebilir:
- Batın ultrasonu
- Bilgisayarlı tomografi
Bu görüntüleme yöntemleri, patolojinin hangi organ sistemine ait olduğunu belirlemeye yardımcı olur. Doktor, bu tespitler sonucunda uygun bir tedavi planı hazırlar.
Son olarak, doktor fiziki muayene sırasında karaciğer sağlığını kontrol edebilir ve gerekirse ek testler isteyebilir. Bu şekilde, hastanın sarılık belirtileri ve altta yatan nedenleri kapsamlı bir şekilde değerlendirilir.
Sarılık Tedavisi Nasıl Yapılır?
Sarılık tedavisi, altta yatan nedenlere bağlı olarak değişir ve uygun tedavi yöntemi seçilerek uygulanır. İlk olarak, hemolitik sarılık durumunda folik asit desteği ve dalak ameliyatı yapılabilir. Gerekirse kemik iliği nakli uygulanarak demir depoları doldurulur ve kansızlık düzeltilir. Tıkanma sarılığı, safra yollarındaki tıkanıklık nedeniyle ortaya çıkar ve safra kesesinde taş oluşumu bu tıkanıklığın en sık sebebidir.
Tıkanma sarılığı tedavisinde, cerrahi yöntemler kullanılarak tıkanıklık giderilir. Görüntüleme testleri, karaciğer biyopsisi ve laparoskopi gibi yöntemler tanı ve tedavide yardımcı olur. Safra kesesi taşı oluşumunu engellemek için diyet değişikliği ve ilaç tedavisi önerilir. Ağır vakalarda ameliyat gereklidir.
Hepatosellüler sarılık durumunda karaciğerdeki hasarın kaynağı tedavi edilir. Enfeksiyonlardan kaynaklanan karaciğer hasarında antiviral ilaçlar ve steroidler kullanılır. Siroz nedeniyle oluşan hasar için düşük protein diyeti ve alkolün tamamen bırakılması önerilir. Beta bloker ve intravenöz antibiyotikler de tedavide kullanılır. Karaciğer kanseri durumunda kemoterapi ve radyoterapi gibi yöntemler tercih edilir.
Sarılığa neden olan yüksek bilirubin seviyelerinin uygun tedaviyle düşürülmesi önemlidir. Çünkü yükselmiş bilirubin seviyeleri beyinde kalıcı hasarlara yol açabilir. Tedavi yöntemleri sarılığın türüne göre değişir ve genellikle altta yatan nedeni hedefler.
Hemolitik Sarılık Tedavisi:
- Folik asit desteği
- Dalak ameliyatı
- Kemik iliği nakli
Tıkanma Sarılığı Tedavisi:
- Cerrahi yöntemler
- Diyet değişikliği
- İlaç tedavisi
Hepatosellüler Sarılık Tedavisi:
- Antiviral ilaçlar
- Steroidler
- Düşük protein diyeti
- Beta bloker ve intravenöz antibiyotikler
- Kemoterapi ve radyoterapi
Sarılığın Türleri ve Nedenleri
Sarılık, oluşum nedenlerine bağlı olarak üç ana kategoriye ayrılır. Bu kategoriler karaciğerin hangi bölümünün işlevini yitirdiğine göre belirlenir. Ayrıca bilirubinin vücuttan atılımını nasıl etkilediğine bakılarak sınıflandırılır. Sarılık türleri şunlardır:
- Hepatosellüler Sarılık: Karaciğerin hasar görmesi sonucunda ortaya çıkar. Hasar, enfeksiyonlar veya alkol tüketimi gibi çeşitli nedenlerden kaynaklanabilir. Bu durumda karaciğer, bilirubini yeterince işleyemez. Hepatit virüsleri veya karaciğer kanseri de bu tür sarılığa neden olabilir.
- Hemolitik Sarılık: Kan dolaşımındaki kırmızı kan hücrelerinin hızlı parçalanması sonucu meydana gelir. Bu durumda karaciğer, artan bilirubin seviyesini işleyemez. Hemoliz adı verilen bu durum sıtma gibi hastalıklarda görülebilir.
- Tıkanma (Obstrüktif) Sarılığı: Safra kanallarındaki tıkanıklıklar nedeniyle oluşur. Bu tıkanıklıklar karaciğerin bilirubini uzaklaştırmasını engeller. Safra taşları veya şişmiş lenf bezleri bu duruma yol açabilir.
Yenidoğan Bebeklerde Sarılık
Yenidoğan bebeklerde görülen sarılık, doğumdan sonraki ilk 72 saat içinde ortaya çıkma eğilimindedir. Bu durum, ciltte ve gözlerin beyaz kısmında sarımsı bir renk değişikliği ile kendini belli eder. Yenidoğan bebeklerde sarılık genellikle kendiliğinden geçer ve hafif semptomlar içerir. Ancak bazı durumlarda tedavi gerektirebilir. Bu sarılık türünün en yaygın nedeni, bilirubin seviyesinin doğum sonrası en yüksek düzeyde olmasıdır.
Yenidoğan bebek sarılığının başlıca nedenleri arasında çeşitli sağlık sorunları bulunabilir. İşte bu nedenler:
- Aktifliği az olan tiroit bezi
- Kan grubu uyuşmazlığı (Rhesus hastalığı)
- İdrar yolu enfeksiyonu
- Safra kesesinde tıkanıklık
- Erken veya geç doğum
- Genetik faktörler
Bu sağlık sorunları, bebeklerde sarılığa yol açabilir ve tedavi gerektirebilir. Yenidoğan bebeklerde sarılık belirtileri, genellikle ciltte ve gözlerde sararma ile başlar. Ancak bu durum, karın, kol ve bacaklarda belirgin sararma, halsizlik ve uyanmada güçlük gibi belirtilerle devam edebilir. Ayrıca, kilo alamama ve tiz çığlıklar da bebeklerde sarılığın belirtileri arasında yer alır.
Bu belirtilerin ortaya çıkması durumunda, ailelerin bebeklerini derhal uzman bir doktora götürmeleri gereklidir. Sarılığın tedavisi, bebeklerin sağlığı için önemlidir ve gerekirse kan transfüzyonu veya fototerapi uygulanabilir. Yenidoğan bebek sarılığı, genellikle tedavi gerektirmez; ancak belirtiler devam ederse, uzman bir doktorun müdahalesi şarttır. Bu durumun ciddiyeti göz önünde bulundurularak, erken tanı ve tedavi büyük önem taşır.
Doç.Dr.İsmail SERT, Ege Üniversitesi, Tıp fakültesi’nden mezun olduktan sonra Tepecik Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Genel Cerrahi kliniğinde uzmanlık eğitimini tamamladı. Uzmanlık Eğitimi sırasında 6 ay süreyle İsviçre, Cenevre Üniversitesi Hastanesi’ nde pankreas adacık hücre nakli, karaciğer nakli ve böbrek nakli, karaciğer pankreas cerrahisi konularında eğitim aldı.
